Twierdza
![]() | Ten artykuł dotyczy fortyfikacji. Zobacz też: twierdza (ujednoznacznienie). |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Aerial_view_Mdina%2C_Malta.jpg/220px-Aerial_view_Mdina%2C_Malta.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/%D0%86%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%BE-%D0%B0%D1%80%D1%85%D1%96%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D1%96%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%C2%AB%D0%A5%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%BD%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B5%D1%86%D1%8F%C2%BB.jpg/220px-%D0%86%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%BE-%D0%B0%D1%80%D1%85%D1%96%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D1%96%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%C2%AB%D0%A5%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%BD%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B5%D1%86%D1%8F%C2%BB.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Srebrna_G%C3%B3ra_Fortress_aerial_1.jpg/220px-Srebrna_G%C3%B3ra_Fortress_aerial_1.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Fortbourtange.jpg/220px-Fortbourtange.jpg)
Twierdza (forteca z wł. fortezza) – ufortyfikowane miasto, gród, klasztor lub samodzielna budowla o charakterze obronnym (zamek, fort) przystosowana do obrony okrężnej[1]. Twierdze były budowane od starożytności do czasów II wojny światowej, na stałe przebywała w nich załoga. Określenie twierdza stosowane jest także w odniesieniu do więzienia, które znajdowało się na terenie twierdzy.
Historia
W starożytności rolę twierdzy pełniły umocnienia otoczone murem obronnym zbudowanym na planie wieloboku z basztami na załamaniach wieloboku. W skład takich umocnień wchodziła też cytadela (która też mogła być samodzielną twierdzą).
W okresie średniowiecza twierdza to najczęściej zamek rycerski, ufortyfikowany klasztor lub gród. W tym okresie ważną rolę nadal odgrywały mury obronne, baszty i fosy. W XVI wieku, po wprowadzeniu nowych typów artylerii mury zastąpione zostały wałami ziemnymi, a baszty – bastionami. Tak powstały twierdze o narysie bastionowym. Dalszy rozwój to narys kleszczowy i poligonalny.
W XIX wieku budowano twierdze fortowe, w których ciężar obrony spadał na pierścień (lub pierścienie) przystosowanych do samodzielnej obrony dzieł – fortów, wysuniętych przed jądro twierdzy, które zazwyczaj stanowiła stara cytadela. Forty stanowiły dzieła ceglano-ziemne, a w późniejszym okresie (od końca XIX wieku) betonowo-ziemne. Rozwój artylerii i obserwacji powodował pojawienie się (najpierw w fortyfikacji niemieckiej) dążenia do rozproszenia obiektów fortecznych na większej powierzchni, i rezygnowanie z dotychczas obowiązujących zasad regularnego narysu dzieła fortyfikacyjnego. Przewidywana siła ostrzału nieprzyjacielskiego powodowała proces ukrywania broni i obserwacji własnej w schronach betonowych i za elementami pancernymi, rozmieszczonymi na terenie fortu.
Rozwój technik walki pokazał w okresie I wojny światowej zarówno wady fortyfikacji stałej, jak i jej zalety. Efektem analizy doświadczeń pierwszowojennych były nowoczesne dzieła fortyfikacyjne powstałe w okresie międzywojennym: rejony umocnione, grupy warowne czy nowe typy lekkich umocnień polowych.
Stare twierdze ujawniły swoją przydatność również w latach II wojny światowej, wykazując duże możliwości w zakresie hamowania manewru nieprzyjaciela i osłony obrońców (walki o Modlin w 1939, Brześć w 1941).
Po roku 1945, wobec rozwoju broni jądrowej oraz nowoczesnych technik bombardowania lotniczego i artyleryjskiego zarzucono budowę umocnień, przeznaczając istniejące bądź budowane wówczas do celów takich jak ochrona przeciwlotnicza ludności, mieszczenie stanowisk dowodzenia czy magazynów.
Zobacz też
![]() | Zobacz multimedia związane z tematem: Twierdza |
![]() | Zobacz hasło twierdza w Wikisłowniku |
Przypisy
- ↑ twierdza, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-09-11] .
Bibliografia
- PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, ISBN 83-01-13506-9
Linki zewnętrzne
- Twierdze i fortyfikacje na ziemiach polskich – kolekcja w bibliotece Polona
- БРЭ: 2109525
- Catalana: 0184609