Andrzej Seweryn (1974−1979; rozwód) Edward Kłosiński (1981−2008; jego śmierć)
Lata aktywności
od 1973
Zespół artystyczny
Teatr „Polonia” w Warszawie
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa
Krystyna Jolanta Janda (ur. 18 grudnia 1952[a][1] w Starachowicach) – polska aktorka filmowa i teatralna, reżyserka, prozaiczka, felietonistka i piosenkarka. Współzałożycielka i prezeska Fundacji Krystyny Jandy na rzecz Kultury (od 2004) oraz dyrektorka artystyczna powołanych przez fundację Teatru „Polonia” oraz Och-Teatru w Warszawie.
Była etatową aktorką w Teatrze Ateneum w Warszawie (1975–1987) i Teatrze Powszechnym w Warszawie (1987–2005). Wyreżyserowała także film Pestka (1995) na podstawie prozy Anki Kowalskiej, a także liczne spektakle sceniczne i spektakle telewizyjne. Brała udział w kilku projektach muzycznych, m.in. nagranym w duecie z Markiem Grechutą albumie W malinowym chruśniaku (1984). Przyjaźniła się z Agnieszką Osiecką do jej śmierci w 1997 roku, a owocem tej relacji jest m.in. wciąż grany przez Jandę na deskach Och-Teatru monodram Biała bluzka (2010)[2].
Życiorys
Urodziła się i wychowała w Starachowicach. Jest córką Zdzisławy z d. Janickiej (zm. 2019) i Ryszarda Jandy, inżyniera pochodzenia czeskiego[3]. Gdy miała półtora roku, zamieszkała z dziadkami, ponieważ ojca przeniesiono służbowo do Ursusa[4]. Skończywszy siedem lat, zamieszkała z rodzicami[5]. W dzieciństwie uczęszczała do szkoły muzycznej[6].
Po raz pierwszy na ekranie pojawiła się w 1973 w serialu Czarne chmury jako dziewczyna tańcząca na chłopskim weselu, ale dopiero rola Agnieszki w filmie Andrzeja WajdyCzłowiek z marmuru (1976) była przełomem w jej karierze artystycznej[10]. Grywa najczęściej postacie kobiet silnych i zdecydowanych o bogatym życiu wewnętrznym. Do najbardziej znanych należą jej role w filmach – oprócz Człowieka z marmuru – Człowiek z żelaza, Przesłuchanie oraz Kochankowie mojej mamy. Na estradzie Janda debiutowała w 1977 na XV Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu piosenką Guma do żucia z muzyką i do słów Marka Grechuty[9].
Od lat 80. gra nieprzerwanie w filmach kinowych i telewizyjnych oraz w sztukach teatralnych. Ponadto reżyseruje w teatrze i telewizji, ma na koncie reżyserię filmu fabularnego Pestka, według kultowej powieści o miłości autorstwa Anki Kowalskiej. W teatrze zagrała około 60 ról od antyku przez Szekspira do współczesnego repertuaru teatralnego polskiego i światowego. Przy czym ma na swoim koncie sukcesy właściwie we wszystkich gatunkach scenicznych. Największym sukcesem była MedeaEurypidesa. Miała w swoim repertuarze wiele monodramów, z których każdy był sukcesem. Zagrała także około 45 ról od klasycznych do współczesnych w Teatrze Telewizji oraz około 50 ról w filmach fabularnych. Wystąpiła w 6 filmach Andrzeja Wajdy. Poza Człowiekiem z marmuru kontynuowała współpracę z reżyserem w jego kolejnych dziełach, jak np.: Człowiek z żelaza, Dyrygent, czy Bez znieczulenia.
Gra, śpiewa, reżyseruje, pisze felietony, wydała pięć albumów studyjnych i pięć książek. Pisuje felietony[11] m.in. do magazynu „Poradnik Domowy”[12], a wcześniej także do miesięczników „Pani” oraz „Uroda”[13], występuje w reklamach telewizyjnych. Prowadzi blog[14].
Wielokrotnie nagradzana jako najpopularniejsza i najbardziej ceniona aktorka w Polsce. W 1998 w ankiecie „Koniec wieku” przeprowadzonej przez tygodnik „Polityka” została wybrana do grona najwybitniejszych aktorów XX wieku[15]. W maju 2006 otrzymała nagrodę Medaille Charlemagne pour des Medias Européens (Medal Karola Wielkiego Europejska nagroda mediów) za wybitny dorobek aktorski, zaangażowanie w europejskie porozumienie między Wschodem i Zachodem oraz walkę o równouprawnienie kobiet. W tym samym roku za rolę Tonki Babić w spektaklu Ucho, gardło, nóż (w jej własnej reżyserii) została nagrodzona prestiżowym Feliksem Warszawskim.
W 2000 odbyła jedną z największych tras teatralnych w historii polskiego teatru (Sto twarzy Krystyny Jandy). W ciągu dwóch miesięcy zagrała 48 spektakli w 8 największych miastach Polski.
W 2005 podjęła także – jako pierwsza w Polsce – wyzwanie stworzenia własnego, niepublicznego teatru w Warszawie, Teatru „Polonia”[16], powstałego w miejscu dawnego kina „Polonia”, kupionego na własność przez artystkę i prowadzonego przez Fundację Krystyny Jandy na rzecz Kultury[17]. 16 stycznia 2010 Fundacja Krystyny Jandy na rzecz Kultury świętowała otwarcie nowej sceny nazwanej Och-Teatr, mieszczącej się w Warszawie przy ulicy Grójeckiej w sali dawnego kina „Ochota”[18].
We wrześniu 2015 na rynku pojawiły się kosmetyki sygnowane jej nazwiskiem[20][21]. Pojawiała się też w kampaniach reklamowych marek, takich jak Art & Diamonds Soraya, Eurobanku, Telekomunikacji Polskiej SA czy Lipton[22].
30 grudnia 2020, po tym, jak poinformowała w mediach społecznościowych, że zaszczepiła się poza kolejnością przeciw COVID-19 na Warszawskim Uniwersytecie Medycznym, stała się centralną postacią tzw. afery szczepionkowej[23][24][25]. W 2022 roku wzięła udział w europejskim filmie animowanym na rzecz zdrowia publicznego i budowania pierwszego aliansu przeciw depresji w Polsce[26][27].
Biała bluzka (1987) – prapremiera utworu, autorka: Agnieszka Osiecka, reż. Magda Umer, rola: Elżbieta, Teatr Powszechny w Warszawie
Shirley Valentine (1990) – autor Willy Russell, reż. Maciej Wojtyszko, rola: Shirley Valentine, Teatr Powszechny w Warszawie, obecnie wciąż grane w Teatrze Polonia.
Na szkle malowane (1993) – autor Ernest Bryll, muz. Katarzyna Gärtner, reż. Krystyna Janda, rola: Anioł, Teatr Powszechny w Warszawie
Kobieta zawiedziona (1994) – autorka Simone de Beauvoir, reż. Magda Umer, rola: Monika, Teatr Powszechny w Warszawie
Maria Callas (1997) – autor Terrence McNally, reż. Andrzej Domalik, rola: Maria Callas, Teatr Powszechny w Warszawie
Mała Steinberg (2001) – autor Lee Hall, reż. Krystyna Janda, rola: Mała Steinberg, Teatr Powszechny w Warszawie.
Pamiętnik z Powstania Warszawskiego (2014) – autor Miron Białoszewski, adaptacja, reżyseria, wykonanie: Krystyna Janda, miejsce wystawienia: Sala pod Liberatorem w Muzeum Powstania Warszawskiego.
Maria Callas. Master class (2015) – wznowienie kultowego monodramu z 1997 roku z Teatru Powszechnego - autor autor: Terrence McNally, rola: Maria Callas, reż. Andrzej Domalik, Och-teatr.[39]
Matki i synowie (2016) – autor: Terrence McNally, reż. Krystyna Janda, rola: Katherine Gerard, Teatr Polonia.[40]
Pomoc domowa (2017) – autor: Marc Camoletti, reż. Krystyna Janda, rola: służąca, Och-teatr.[41]
Zapiski z wygnania (2018) – autorka: Sabina Baral, Janda opowiada historię S. Baral z marca 1968 roku, reż. i adaptacja Magda Umer, Teatr Polonia.[42]
Aleja zasłużonych (2020) – autor: Jarosław Mikołajewski, reż. i adaptacja: Krystyna Janda, rola: Ona (poetka), Teatr Polonia.[44]
My way (2022) – tekst, koncepcja, reżyseria i wykonanie: Krystyna Janda, wieczór przygotowany przez Krystynę Jandę z okazji jej 70. urodzin, rola: ona sama, Teatr Polonia.[45]
Krystyna Janda: Gwiazdy mają czerwone pazury. Warszawa: W.A.B., 1998. ISBN 83-87021-39-3.brak strony w książce
Krystyna Janda: Moja droga B. Warszawa: W.A.B., 2000. ISBN 83-88221-41-8.brak strony w książce
Krystyna Janda: Różowe tabletki na uspokojenie. Warszawa: Świat Książki, 2003. ISBN 83-7311-879-9.brak strony w książce
Krystyna Janda: WWW.MAŁPA.PL. Warszawa: W.A.B., 2004. ISBN 83-89291-89-4.brak strony w książce
Krystyna Janda: WWW.MAŁPA2.PL. Warszawa: W.A.B., 2005. ISBN 83-7414-079-8.brak strony w książce
Krystyna Janda: Moje rozmowy z dziećmi. Warszawa: Krystyna Janda, 2008. ISBN 978-83-927777-0-0.brak strony w książce
Krystyna Janda: Pani zyskuje przy bliższym poznaniu / Krystyna Janda w rozmowie z Katarzyną Montogomery. Warszawa: Prószyński Media, 2016. ISBN 978-83-8069-352-4.brak strony w książce
Krystyna Janda: Dziennik 2000–2002. Warszawa: Prószyński Media, 2017. ISBN 978-83-8097-124-0.brak strony w książce
Krystyna Janda: Dziennik 2003–2004. Warszawa: Prószyński Media, 2017. ISBN 978-83-8097-237-7.
Krystyna Janda: Dziennik 2005−2006. Warszawa: Prószyński Media, 2018. ISBN 978-83-8123-251-7.
Krystyna Janda: Dziennik 2007−2010. Warszawa: Prószyński Media, 2019. ISBN 978-83-8123-875-5.
Srebrny Asteroid za rolę w filmie Piotra Szulkina Golem, na 19. Międzynarodowym Festiwalu Filmów Fantastycznych w Trieście - najlepsza rola kobieca na festiwalu (1981)
Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza – przyznawana przez redakcję miesięcznika „Teatr” za rolę tytułową w „Medei” Eurypidesa w Teatrze Powszechnym w Warszawie (1988)
Nagroda Fundacji Kultury Polskiej za film Przesłuchanie (1989)
Nagroda dla najlepszej aktorki festiwalu na 1. Belgradzkim Festiwalu Filmów Śródziemnomorskich za rolę w filmie Ryszarda Bugajskiego Przesłuchanie (1991)
Srebrna Muszla na MFF w San Sebastián za rolę w filmie Waldemara Krzystka Zwolnieni z życia (1992)
Perła Honorowa Polskiej Gospodarki w kategorii kultura (2011)[54]
Laureatka Nagrody Specjalnej Zarządu Konfederacji Lewiatan, przyznawanej osobom wybitnie zasłużonym na polu kultury, polityki, nauki, życia publicznego i gospodarki (2011)[55]
↑ abcdKto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Lubomir Mackiewicz (red.), Anna Żołna (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1993, s. 239. ISBN 83-223-2644-0.
↑Jacek Szczerba: Wykuwanie „Człowieka z marmuru”. Rozmowa z Krystyną Jandą. wyborcza.pl, 2016-08-22. [dostęp 2016-08-26].
↑Janda, Mann i Lipnicka w kampanii 'Lipton. Łyk inspiracji'. wirtualnemedia.pl. [dostęp 2016-10-23].
↑Afera szczepionkowa: wszystkie wersje wydarzeń wg Krystyny Jandy [online], fakt.pl, 5 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-10].
↑Szczepienia gwiazd. Ujawniono treść e-maila, którego miała rozsyłać fundacja Krystyny Jandy [online], Bankier.pl, 3 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-10].
↑Krystyna Janda przeprasza rektora WUM. "Wprowadziłam w błąd opinię publiczną" [online], wiadomosci.onet.pl, 5 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-10].
↑Instytut Teatralny, Warszawa. Krystyna Janda w europejskim filmie animowanym zachęca do zrobienia sobie testu na depresję | e-teatr.pl [online], Teatr w Polsce - polski wortal teatralny [dostęp 2022-08-15](pol.).
↑Warszawa: Alians Przeciw Depresji [online], aliansprzeciwdepresji.org [dostęp 2022-08-15](pol.).strona główna serwisu
↑JL: Krystyna Janda i Andrzej Seweryn: O ich rozstaniu zdecydowała gosposia. film.interia.pl, 2016-09-16. [dostęp 2020-08-22]. (pol.).
↑Beata Rowicka: Zrób to sama, nie umiesz? Rozmowa z Krystyną Jandą. newsweek.pl, 2011-09-28. [dostęp 2020-08-22]. (pol.).
↑Milanówek czyta – Spotkanie z Krystyną Jandą [online], obiektywna.pl, 14 października 2016 [dostęp 2022-11-30](pol.).
↑Nagrody m. st. Warszawy przyznane w 2011 roku. Urząd m. st. Warszawy, 16 czerwca 2011. [dostęp 2012-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 lipca 2018)]. (pol.).
↑Laureaci z poprzednich edycji: Polish Market [online], polishmarket.com.pl [dostęp 2015-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-19].
↑Zdrojewski, Smolar i Janda nagrodzeni przez Lewiatana, „WPROST.pl”, 18 maja 2011 [dostęp 2017-07-25](pol.).
↑Złoty artKciuk [online], miastogwiazd.pl [dostęp 2017-06-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-01](pol.).
↑Krystyna Janda Laureatką Nagrody Gustaw. zasp.pl. [dostęp 2020-03-25].
↑Warszawa. Krystyna Janda z Nagrodą im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego [online], e-teatr.pl [dostęp 2018-06-02].
↑Janda, Umer, Korzeniak i Kleczewska wygrały Boską Komedię. rp.pl, 16 grudnia 2018. [dostęp 2021-01-06].
↑Krystyna Janda z nagrodą aktorską festiwalu Sundance. tvn24.pl, 3 lutego 2019. [dostęp 2021-01-06].
↑ abhttps://web.archive.org/web/20150319085749/http://www.forbes.pl/rankingi/100-najcenniejszych-gwiazd-polskiego-show-biznesu-2010,5627,1 100 najcenniejszych gwiazd polskiego show-biznesu 2010.
Bibliografia
Andrzej Tadeusz Kijowski: Opis obyczajów w 15-leciu międzysojuszniczym 1989-2004. Cz. 3: Teatr to miejsce spotkania. T. Paradoks o Ogródkach. Wydawnictwo AnTraKt, 2010. ISBN 978-83-923292-8-2.brak strony w książce
Bożena Janicka, Krystyna Janda: Gwiazdy mają czerwone pazury. W.A.B., 2004, s. 14. ISBN 83-87021-39-3.