Budleja

Budleja

Budleja Davida
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	trędownikowate
Rodzaj	budleja
Nazwa systematyczna
Buddleja L. Sp. Pl. 619. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny
B. americana L.[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Budleja (Buddleja L.) – rodzaj roślin należący do rodziny trędownikowatych obejmujący ok. 140 gatunków^[4] (dawniej zaliczany też do loganiowatych lub wyodrębniany w monotypową rodzinę budlejowatych). Budleje występują na obu kontynentach amerykańskich, od Utah na północy po południowe krańce Ameryki Południowej^[5], ale w większości w strefie klimatu tropikalnego i subtropikalnego w Ameryce Południowej i Środkowej. Poza tym liczne gatunki rosną we wschodniej Azji^[6] (od Indii i Nepalu po Japonię^[5]), obecne są też w południowej Afryce^[7], w tym na Madagaskarze^[5]. Rosną najczęściej na terenach skalistych, na zboczach i klifach, na żwirowych aluwiach^[6], często na porębach i obrzeżach lasów^[5]. Wiele gatunków należy do ulubionych źródeł nektaru dla motyli^[6], ale zapylane są także przez inne owady i kolibry^[5]. Niektóre budleje uprawiane są jako rośliny ozdobne, przy czym nierzadko dziczeją i stają się inwazyjne. W klimacie umiarkowanym najbardziej rozpowszechniona w uprawie jest budleja Davida, łatwo rozprzestrzeniająca się na terenach zaburzonych i gruzowiskach (szybko opanowała np. zburzone w czasie II wojny światowej dzielnice Londynu^[6] czy Szczecina^[7]). W niektórych częściach Stanów Zjednoczonych uprawa budlei Davida została zakazana^[5]. Afrykańska budleja szałwiolistna jest ważnym źródłem drewna^[8]. Nazwa rodzaju upamiętnia Adama Buddle'a – angielskiego botanika^[6].

Morfologia

Pokrój

Najczęściej szybko rosnące^[5] krzewy^[9], rzadziej niewielkie drzewa (wyjątkowo okazałe, osiągające do 30 m wysokości^[5]), liany i mniej lub bardziej drewniejące u nasady byliny^[9][7]. Pędy okryte są włoskami gwiazdkowatymi, tarczkowatymi lub gruczołowatymi, stąd często są kutnerowate^[7]. Młodsze części łodyg są czterokanciaste do oskrzydlonych^[9].

Liście

Nakrzyżległe (tylko u budlei skrętolistnej skrętoległe)^[7]. U różnych gatunków liście są opadające zimą lub w porze suchej, wiecznie zielone (w tropikach) lub częściowo zimozielone^[7][6]. Występują przylistki w postaci liściopodobnej, lub zredukowane do półkolistych lub łuskowatych wyrostków, czasem tylko w postaci linii łączącej nasady liści. Ogonki liściowe zwykle krótkie^[9]. Blaszka liściowa zwykle wydłużona do lancetowatej^[7], gęsto kutnerowata przynajmniej od spodu^[7][6]. Całobrzega, karbowana lub ząbkowana^[9].

Kwiaty

Pachnące, obupłciowe (rzadko jednopłciowe^[9]), drobne lub niewielkie, największe u budlei Colville'a osiągają do 2,5 cm. Zebrane są na szczytach tegorocznych pędów w gęste, gronopodobne (wąskie) wiechy lub główki, rzadko w pęczki na zeszłorocznych pędach (budleja skrętolistna)^[7]. Kielich dzwonkowaty, kubeczkowaty lub stożkowaty, 4-ząbkowy^[9]. Korona kwiatu utworzona jest z czterech płatków zrośniętych w dłuższą lub krótszą rurkę^[6], czasem wygiętą^[7][9]. Płatki na końcach zaokrąglone, białe, żółte, pomarańczowe, różowe do fioletowych. Pręciki są 4, schowane w rurce korony. Zalążnia górna^[6], dwukomorowa, rzadziej czterokomorowa^[9], z nitką słupka zwieńczoną okazałym znamieniem główkowatym lub rozwidlonym^[9].

Owoce

Najczęściej dwuklapowe torebki z licznymi, drobnymi i rozsiewanymi przez wiatr nasionami^[6], często oskrzydlonymi^[9]. Rzadko owocami są soczyste jagody (Buddleja madagascariensis)^[6][9].

Systematyka

Rodzaj, czasem rozbijany na kilka innych (Chilianthus Burchell, Emorya Torrey, Gomphostigma Turczanowicz, Nicodemia Tenore) w różnych systemach klasyfikacyjnych był zwykle wyodrębniany w rodzinę Buddlejaceae lub włączany do loganiowatych Loganiaceae. Badania molekularne wykazały, że rodzaj stanowi jedną z linii rozwojowych trędownikowatych Scrophulariaceae^[6]. W obrębie rodziny włączany jest do monotypowego plemienia Buddlejeae Bartling, wskazywanego jako grupa siostrzana dla kladu obejmującego plemiona Limoselleae i Scrophularieae^[2].

Wykaz gatunków^[4][7]

Przypisy